Koʻp kitob oʻqiydiganlar yaxshiroq tushunishini isbotlovchi bir tajriba

Matndagi soʻzlarni toʻgʻri tushunish nafaqat soʻz boyligi balki leksikonda kodlangan soʻzlar ma’noviy guruhlarining chuqurligi va sifatiga ham bogʻliq. Bundan tashqari soʻzning ma’nosi uning sintaktik pozitsiyasiga hamda kontekstdagi semantikasiga ham aloqador boʻladi[1]. Oʻqib tushunish malakasi yaxshi rivojlangan oʻqirmanlar matndagi notanish soʻzlarning ma’nosini yaxshi anglaydilar. Bunga sabab ularning doimiy ravishda matn bilan ishlashlari, koʻproq kitob, gazeta oʻqishlari bilan bogʻliq. Daymok Texas shtatidagi maktablarning 11 – 12 yoshli oʻquvchilari oʻrtasida oʻqib tushunishni baholovchi test oʻtkazadi[2]. Oʻtkazilgan test natijasi shuni koʻrsatadiki koʻproq kitob, gazeta, jurnal oʻqiydigan, ota-onasidan ertak eshitib turadigan oʻquvchilarning oʻqib tushunish malakasi boshqalarnikidan yaxshiroq rivojlangan edi. Daymok soʻrovnoma ham oʻtkazishga qaror qiladi. Soʻrovnomada 2ta savol oʻrtaga tashlangan edi:

1. Siz kitob oʻqishni tanlaysizmi yoki televizor koʻrishnimi?
2. Siz koʻchada oʻrtoqlariningiz bilan oʻynashni ma’qul koʻrasizmi yoki kitob oʻqishnimi?

Daymokni hayratga tushirgan holat shuki oʻqib tushunish testlarini yaxshi bajargan oʻquvchilarning 73 foizi birinchi savolga kitob oʻqishni tanlashini aytgan. Testlardan yaxshi natija koʻrsata olmagan oʻquvchilarning 23 foizigina kitob oʻqishni tanlagan edi. Eng qiziqarli holat 2-savolda kuzatilgan. Siz koʻchada oʻrtoqlariningiz bilan oʻynashni ma’qul koʻrasizmi kitob oʻqishnimi? deya berilgan savolga hamma oʻquvchi oʻrtoqlari bilan oʻynashni ma’qul koʻrishini aytgan. Lekin oʻqib tushunish testlarida yaxshi natija qayd etgan oʻquvchilarning aksariyati oʻz javoblarini izohlab ham berishgandi:

• “Menimcha, ochiq havoda biron mashgʻulot bilan shugʻullanish foydali”;
• “Mening doʻstlarim unchalik koʻp emas, shuning uchun imkoniyatdan foydalanib qolgan boʻlardim”;
• “Men doʻstlarimni har kuni ham koʻra olmayman. Kitobni esa kechqurun ham oʻqiy olaman”;
• “Kitob doim men bilan doʻstlarim esa unday emas”;
• “Mening akam, ukam, singlim, opam yoʻq. Men zerikaman”.[3]

Koʻproq kitob oʻqigan bolalar soʻzni turli kontekstlarda aks etish holatlarini, turli sintaktik qurilmalarda, turli vazifalarda, turlicha ma’nolarda kelgan oʻrinlarni koʻproq koʻrgani sabab matnni tushunish, undagi ma’noni anglab olish jarayonida qiynalmaydilar.

Ushbu maqola Shokir Tursunning “Ona tilida lisoniy malakani baholashning nazariy asoslari (oʻqib tushunish)” mavzusida yozilgan BMI ishidan olingan. Ma'lumotlardan foydalanilganda havola keltirishingizni iltimos qilamiz.

[1] G. Woolley, Reading Comprehension: Assisting Children with Learning Difficulties, DOI 10.1007/978-94-007-1174-7_5, © Springer Science +Business Media B.V. 2011

[2] Nicholson, T. (1998). Reading comprehension processes. In G. B. Thompson & T. Nicholson (Eds.), Learning to read: Beyond phonics and whole language (pp. 127-149). New York: Teachers College Press.

[3] Nicholson, T. (1998). Reading comprehension processes. In G. B. Thompson & T. Nicholson (Eds.), Learning to read: Beyond phonics and whole language (pp. 127-149). New York: Teachers College Press.